Yaşamın evrimsel tarihi kronolojisi, gezegenimiz Dünya'daki yaşamın gelişmesini ve önemli başlıca olayları özetlemektedir (bkz: Organizma). Daha ayrıntılı bir açıklama için Yerküre tarihi ve Jeolojik devir maddelerine bakınız. Bu makalede verilen tarihler bilimsel kanıta dayalı tahminlerdir.
Evrim, biyolojide canlı popülasyonların kazandığı yeni özelliklerin nesillerden nesile aktarıldığı bir süreçtir. Evrimin uzun zaman süreçleri içinde yayılarak oluşumu, yeni türlerin kökenini ve biyolojik canlılığın oluşturduğu muazzam çeşitliliği açıklamaktadır. Günümüz canlı türleri ortak bir ata üzerinden birbirleriyle akraba olup milyarlarca yıl süren bir evrimin ve türleşmenin sonucu olarak meydana gelmiştir.
Başlıca evrimsel gelişmelere genel bakış:
<table> <tbody> <tr class="odd"> <td style="text-align: left;"><p><strong>Basitleştirilmiş evrim kronolojisi</strong></p></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: left;"></td> </tr> <tr class="odd"> <td style="text-align: left;"></td> </tr> <tr class="even"> <td style="text-align: left;"><p><strong><font color="#013220"><em>Başlıca önemli gelişimler</em></font></strong> </p> <ul> <li>4-3,5 milyar yıl önce <a href="prokaryot" title="wikilink">prokaryotlar</a> (çekirdeksiz tek hücreliler),</li> <li>3 milyar yıl önce <a href="siyanobakteri" title="wikilink">fotosentetik bakteriler</a>,</li> <li>2.8-1.8 milyar yıl önce <a href="Protista" title="wikilink">çekirdekli tek hücreliler</a> (Ökaryotlar),</li> <li>1.8 milyar yıl önce ilk bitkiler,</li> <li>1 milyar yıl önce ilk <a href="Çok_hücreliler" title="wikilink">çok hücreli yaşamlar</a>,</li> <li>665 milyon yıl önce ilk olası <a href="hayvan" title="wikilink">hayvan</a> kalıntıları</li> <li>570 milyon yıl önce ilk hayvanlar (<em><a href="Dickinsonia" title="wikilink">Dickinsonia</a></em> vb.; bkz. <a href="Ediyakaran_faunası" title="wikilink">Ediyakaran faunası</a>),</li> <li>550-530 milyon yıl önce ilk iskeletli ve kabuklu hayvanlar (<a href="Brachiopoda" title="wikilink">Brachiopoda</a> vb.),</li> <li>530 milyon yıl önce <a href="balık" title="wikilink">balıklar</a>,</li> <li>475 milyon yıl önce <a href="kara_bitkileri" title="wikilink">kara bitkileri</a>,</li> <li>420 milyon yıl önce <a href="et_yüzgeçli_balıklar" title="wikilink">et yüzgeçli balıklar</a></li> <li>400 milyon yıl önce <a href="böcek" title="wikilink">böcekler</a>, <a href="tohumlu_bitkiler" title="wikilink">tohumlu bitkiler</a> ve <a href="ammonit" title="wikilink">ammonitler</a></li> <li>360 milyon yıl önce <a href="iki_yaşamlılar" title="wikilink">iki yaşamlılar</a> (amfibiler),</li> <li>300 milyon yıl önce <a href="sürüngenler" title="wikilink">sürüngenler</a>,</li> <li>200 milyon yıl önce <a href="memeliler" title="wikilink">memeliler</a>,</li> <li>150 milyon yıl önce <a href="kuşlar" title="wikilink">kuşlar</a>,</li> <li>130 milyon yıl önce <a href="çiçekli_bitkiler" title="wikilink">çiçekli bitkiler</a> ortaya çıktı.</li> <li>65 milyon yıl önce kuş olmayan <a href="dinozor" title="wikilink">dinozorlar</a>, ammonitler ve birçok sürüngen ve memeli <a href="Kretase-Tersiyer_yok_oluşu" title="wikilink">yok oldu</a>,</li> <li>2,5-2.8 milyon yıl önce <em><a href="Homo" title="wikilink">Homo</a></em> cinsi göründü,</li> <li>300.000 yıl önce anatomik olarak <a href="Homo_sapiens" title="wikilink">modern insanlar</a> (<em>Homo sapiens</em>) görünmeye başladılar,</li> <li>40.000-30.000 yıl önce son homininler (<a href="Neandertal_adamı" title="wikilink">Neandertaller</a> ve <a href="Homo_floresiensis" title="wikilink">Flores insanları</a>) yok oldu.</li> </ul></td> </tr> </tbody> </table> <includeonly> </div></includeonly><noinclude>
<div style="text-align:left"> </div>Yukarıdaki şemada gösterilen basitleştirilmiş evrim kronolojinde Dünya 4,5 milyar yıl yaşında olup, verilen tarihler aşağı yukarıdır. </noinclude>
Günümüzden 3,8 milyar yıl ve öncesi
<table> <thead> <tr class="header"> <th><p>Zaman</p></th> <th><p>Gelişmeler</p></th> <th><p>Görsel</p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 4,6 milyar yıl önce</p></td> <td><p>Gezegenimiz <a href="Dünya" title="wikilink">Dünya</a> genç yaştaki <a href="Güneş" title="wikilink">Güneşimizin</a> çevresindeki <a href="Yığılma_diski" title="wikilink">moleküler bulutsu diskin</a> yoğunlaşması sonucu oluştu.<ref>{{Dergi kaynağı</p></td> <td><p>soyadı=Klahr</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 4,5 milyar yıl önce</p></td> <td><p><a href="Dev_çarpışma_hipotezi" title="wikilink">Dev çarpışma hipotezine</a> göre <a href="Ay" title="wikilink">Ay</a>, Dünya'nın <a href="Theia_(gezegen)" title="wikilink">Theia</a> gezegeni ile çarpışması ve bu çarpışmada genç yaştaki Dünya'nın yörüngesine dağılan çok sayıda küçük Ay parçalarının tekrar birleşmesi sonucu oluştu.<a href="#fn1" class="footnote-ref" id="fnref1" role="doc-noteref"><sup>1</sup></a> Yeni oluşan Ay'ın çekim kuvveti, Dünya yörüngesinin <a href="Yörüngesel_salınım" title="wikilink">dalgalanma eksenini</a> dengeleyip sabitleştirerek yaşamın oluşması için gerekli koşulları hazırladı.<a href="#fn2" class="footnote-ref" id="fnref2" role="doc-noteref"><sup>2</sup></a></p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 4,1 milyar yıl önce</p></td> <td><p>Dünya'nın yüzeyi bir <a href="yerkabuğu" title="wikilink">yerkabuğu</a> oluşturabilecek kadar soğumaya başladı. <a href="Atmosfer" title="wikilink">Atmosfer</a> ve <a href="okyanus" title="wikilink">okyanuslar</a> oluşmaya başladı.<a href="#fn3" class="footnote-ref" id="fnref3" role="doc-noteref"><sup>3</sup></a> Derin okyanuslardaki levhalar boyunca <a href="PAH_Dünya_hipotezi" title="wikilink">polisiklik aromatik hidrokarbon oluşumları</a><a href="#fn4" class="footnote-ref" id="fnref4" role="doc-noteref"><sup>4</sup></a> ve <a href="Demir-kükürt_kuramı" title="wikilink">demir sülfür sentezi</a>, birbirleriyle rekabet eden organik bileşiklerin <a href="RNA_dünyası_hipotezi" title="wikilink">RNA Dünyasını</a> oluşturmasına neden olmuş olabilir.</p></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 4,0 milyar yıl önce</p></td> <td><p>Bu dönemde geceleri gökyüzünde bir büyüklükte görünen gezegenimizin uydusu <a href="Ay" title="wikilink">Ay</a>, hâlâ çok yakın bir <a href="yörünge" title="wikilink">yörünge</a> üzerinde Dünyamızın çevresinde dönmekte ve gezegenimiz üzerinde büyük bir <a href="Yerçekimi" title="wikilink">çekim gücü</a> oluşturarak bunun meydana getirdiği 305 m yükseklikteki <a href="gelgit" title="wikilink">gelgit</a> dalgaları, tüm yeryüzü çevresinde denizlerden denizlere koşuşturmaktadır.</p> <p>Bununla birlikte yeryüzü <a href="kasırga" title="wikilink">kasırga</a> şiddetindeki <a href="rüzgar" title="wikilink">rüzgarlar</a> tarafından sürekli olarak sarsıntıya uğratılmakta ve yüksek voltajlı milyonlarca <a href="şimşek" title="wikilink">şimşek</a> ve <a href="yıldırım" title="wikilink">yıldırım</a> içten içe <a href="atmosfer" title="wikilink">atmosferi</a> titretmektedir. Kaynayan <a href="okyanus" title="wikilink">okyanuslar</a>, <a href="Çarpma_olayları" title="wikilink">meteor çarpmaları</a>, yüksek voltajlı şimşekler ve kuvvetli <a href="gelgit" title="wikilink">gelgit</a> dalgaları gibi bu olağanüstü doğa şartların ve etkenlerin <a href="evrim" title="wikilink">evrimsel</a> süreçlere ve <a href="Abiyogenez" title="wikilink">cansız maddeden canlılığın oluşmasına</a> önayak olduğu düşünülmektedir (bkz: <a href="Miller_deneyi" title="wikilink">Miller deneyi</a>).</p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 4,5 - 3,5 milyar yıl önce</p></td> <td><p><a href="Abiyogenez" title="wikilink">En erken yaşam</a>, muhtemelen <a href="RNA_dünyası_hipotezi" title="wikilink">kendi kendileri kopyalayabilen</a> <a href="RNA" title="wikilink">RNA</a> molekülerinden oluşarak görülmeye başladı.<a href="#fn5" class="footnote-ref" id="fnref5" role="doc-noteref"><sup>5</sup></a><a href="#fn6" class="footnote-ref" id="fnref6" role="doc-noteref"><sup>6</sup></a> <a href="Doğal_seçilim" title="wikilink">Doğal seçilimin</a> replikasyon için daha uygun olan molekülleri tercih etmesi yüzünden kısa bir süre sonra bu organizmaların replikasyonu rekabet ile sonuçlanıp enerji, yaşama uygun mekanlar ve küçük yapı taşları gibi tükenmeye başlayan kaynaklara daha çok ihtiyaç duyulmaya başladı. <a href="DNA" title="wikilink">DNA</a> molekülleri, daha sonra ana replikasyonlar ve ilkel <a href="genom" title="wikilink">genomlar</a>, kendilerine istikrarlı bir fiziksel ve kimyasal ortam sağlayan elverişli kapalı membranlar içinde gelişmeye başladığında bu süreçleri devralarak ilk <a href="Abiyogenez#Organik_molek.C3.BCllerden_protocel.27lere_.28ata_h.C3.BCcrelere.29" title="wikilink">proto-hücreleri</a> (ön hücre) oluşturdular.<a href="#fn7" class="footnote-ref" id="fnref7" role="doc-noteref"><sup>7</sup></a><a href="#fn8" class="footnote-ref" id="fnref8" role="doc-noteref"><sup>8</sup></a><a href="#fn9" class="footnote-ref" id="fnref9" role="doc-noteref"><sup>9</sup></a></p></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 3,9 milyar yıl önce</p></td> <td><p><a href="Geç_Dönem_Ağır_Bombardıman" title="wikilink">Geç Dönem Ağır Bombardıman</a> ve iç gezegenlerde gerçekleşen sayısız meteor <a href="çarpma_olayları" title="wikilink">çarpma olaylarının</a> zirve yaptığı dönem. Sürekli devam eden bu çarpışmalar ve meydana gelen düzensiz bozunumlar, bu noktaya kadar evrilebilmiş olan her türlü yaşamı muhtemelen yok etmiş veya bazı erken <a href="Termofil" title="wikilink">termofil mikroplar</a> yeryüzünün altında okyanus tabanlarındaki sıcak <a href="hidrotermal_baca" title="wikilink">hidrotermal bacalarda</a> hayatta kalmış;<a href="#fn10" class="footnote-ref" id="fnref10" role="doc-noteref"><sup>10</sup></a> ya da yaşam başka bir yerden bir meteorit tarafından <a href="Panspermia" title="wikilink">Dünya'ya taşınmış</a> olabilir.<a href="#fn11" class="footnote-ref" id="fnref11" role="doc-noteref"><sup>11</sup></a></p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 3,9 - 2,5 milyar yıl önce</p></td> <td><p><a href="Prokaryot" title="wikilink">Prokaryotlara</a> benzeyen <a href="hücre" title="wikilink">hücreler</a> görünmeye başlamıştır.<a href="#fn12" class="footnote-ref" id="fnref12" role="doc-noteref"><sup>12</sup></a> Bu ilk organizmalar <a href="kemoototrof" title="wikilink">kemoototrof</a> olup bir <a href="karbon" title="wikilink">karbon</a> kaynağı olarak <a href="karbondioksit" title="wikilink">karbondioksit</a> kullanıyor ve inorganik maddeleri <a href="Redoks" title="wikilink">yükseltgenip</a> enerji elde edebiliyorlardı. Daha sonra prokaryotlar, <a href="glikoz" title="wikilink">glikoz</a> gibi organik maddelerdeki enerjiyi serbest bırakan bir dizi kimyasal tepkimelerle <a href="glikoliz" title="wikilink">glikoliz</a> geliştirdiler ve <a href="Adenozin_trifosfat" title="wikilink">ATP</a> kimyasal bağları içinde biriktirmeye başladılar. Glikoliz (ve ATP) bu güne kadar değişmemiş bir şekilde hemen hemen bütün organizmalarda kullanılmaya devam etmektedir.<a href="#fn13" class="footnote-ref" id="fnref13" role="doc-noteref"><sup>13</sup></a><a href="#fn14" class="footnote-ref" id="fnref14" role="doc-noteref"><sup>14</sup></a></p></td> <td></td> </tr> </tbody> </table> <section class="footnotes footnotes-end-of-document" role="doc-endnotes"> <hr /> <ol> <li id="fn1" role="doc-endnote"><a href="http://www.psi.edu/projects/moon/moon.html">Planetary Science Institute page</a> on the Giant Impact Hypothesis. Hartmann and Davis belonged to the PSI. This page also contains several paintings of the impact by Hartmann himself.<a href="#fnref1" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn2" role="doc-endnote">"<cite>Because the Moon helps stabilize the tilt of the Earth's rotation, it prevents the Earth from wobbling between climatic extremes. Without the Moon, seasonal shifts would likely outpace even the most adaptable forms of life.</cite>" <a href="http://saturn.astrobio.net/pressrelease/50/making-the-moon">Making the Moon</a> Astrobiology Magazine. (URL accessed on August 7, 2010)<a href="#fnref2" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn3" role="doc-endnote">"<cite>However, once the Earth cooled sufficiently, sometime in the first 700 million years of its existence, clouds began to form in the atmosphere, and the Earth entered a new phase of development.</cite>" <a href="http://www.oceansonline.com/ocean_form.htm">How the Oceans Formed</a> (URL accessed on January 9, 2005)<a href="#fnref3" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn4" role="doc-endnote">*<a href="http://nai.nasa.gov/nai2005/abstracts/616%20-%20S.N.Platts%20PAH_World.doc.pdf">The 'PAH World'</a> <a href="#fnref4" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn5" role="doc-endnote"><a href="#fnref5" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn6" role="doc-endnote"><a href="#fnref6" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn7" role="doc-endnote"><p>(also available as <a href="http://www.funpecrp.com.br/gmr/year2003/vol4-2//pdf/gmr0070.pdf">PDF</a> )<a href="#fnref7" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></p></li> <li id="fn8" role="doc-endnote"><a href="#fnref8" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn9" role="doc-endnote"><a href="#fnref9" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn10" role="doc-endnote">Steenhuysen, Julie (May 21, 2009). <a href="http://www.reuters.com/article/scienceNews/idUSTRE54J5PX20090520?pageNumber=1&virtualBrandChannel">"Study turns back clock on origins of life on Earth"</a>. <em>Reuters.com</em>. Reuters. Retrieved May 21, 2009.<a href="#fnref10" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn11" role="doc-endnote">"<cite> Between about 3.8 billion and 4.5 billion years ago, no place in the solar system was safe from the huge arsenal of asteroids and comets left over from the formation of the planets. Sleep and Zahnle calculate that Earth was probably hit repeatedly by objects up to 500 kilometers across</cite>" <a href="http://news-service.stanford.edu/news/1998/december2/marsunder122.html">Geophysicist Sleep: Martian underground may have harbored early life</a> (URL accessed on January 9, 2005)<a href="#fnref11" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn12" role="doc-endnote"><a href="Carl_Woese" title="wikilink">Carl Woese</a>, <a href="J_Peter_Gogarten" title="wikilink">J Peter Gogarten</a>, "<a href="http://www.sciam.com/askexpert_question.cfm?articleID=000C32DD-60E1-1C72-9EB7809EC588F2D7&catID=3&topicID=3">When did eukaryotic cells (cells with nuclei and other internal organelles) first evolve? What do we know about how they evolved from earlier life-forms?</a> " <em><a href="Scientific_American" title="wikilink">Scientific American</a></em>, October 21, 1999.<a href="#fnref12" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn13" role="doc-endnote"><a href="#fnref13" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn14" role="doc-endnote"><a href="#fnref14" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> </ol> </section>Günümüzden 3,8 - 2,5 milyar yıl önce
<table> <thead> <tr class="header"> <th><p>Zaman</p></th> <th><p>Gelişmeler</p></th> <th><p>Görsel</p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 3,5 milyar yıl önce</p></td> <td><p><a href="Son_evrensel_ata" title="wikilink">Son evrensel atanın</a> yaşadığı dönem,<a href="#fn1" class="footnote-ref" id="fnref1" role="doc-noteref"><sup>1</sup></a><a href="#fn2" class="footnote-ref" id="fnref2" role="doc-noteref"><sup>2</sup></a> bu dönemde <a href="bakteriler" title="wikilink">bakteriler</a> ile <a href="arkeler" title="wikilink">arkeler</a> gitgide farklılaşarak birbirlerinden ayrılmaya başlar.<a href="#fn3" class="footnote-ref" id="fnref3" role="doc-noteref"><sup>3</sup></a></p> <p>Bakteriler, başlangıçta <a href="oksijen" title="wikilink">oksijen</a> üretiminin olmadığı ilkel <a href="fotosentez" title="wikilink">fotosentez</a> şekilleri geliştirdiler.<a href="#fn4" class="footnote-ref" id="fnref4" role="doc-noteref"><sup>4</sup></a> Bu organizmalar, hemen hemen bütün organizmalar tarafından hâlâ günümüzde de kullanılan <a href="proton" title="wikilink">protonlardaki</a> elektrokimyasal bir <a href="Elektrokimyasal_eğim" title="wikilink">gradyan değişiminden</a> yararlanarak <a href="Adenozin_trifosfat" title="wikilink">ATP</a> üretmeye başlarlar.</p></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 3,4 milyar yıl önce</p></td> <td><p><a href="Fosil" title="wikilink">Fosil</a> katmanlarında <a href="metabolizma" title="wikilink">metabolizma</a> için <a href="kükürt" title="wikilink">kükürt</a> bileşikleri kullanan ilk mikrofosil <a href="mikrop" title="wikilink">mikro organizmalar</a> görünür.<ref>{{Dergi kaynağı</p></td> <td><p>soyadı = Allwood</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 3,0 milyar yıl önce</p></td> <td><p>Fotosentez yapabilen <a href="siyanobakteriler" title="wikilink">siyanobakteriler</a> evrildi; bu bakteriler <a href="İndirgenme" title="wikilink">indirgeyici madde</a> olarak <a href="H2o" title="wikilink">H<sub>2</sub>O</a> kullandıklarından bu şekilde atık madde olarak <a href="oksijen" title="wikilink">oksijen</a> meydana getirebiliyorlardı.<a href="#fn5" class="footnote-ref" id="fnref5" role="doc-noteref"><sup>5</sup></a> <a href="Fotosentez" title="wikilink">Fotosentez</a> sonucu meydana gelen bu oksijen ise başlangıçta okyanuslarda çözülü hâlde bulunan <a href="demir" title="wikilink">demiri</a> <a href="Oksitlenme" title="wikilink">oksitleyerek</a> <a href="Demir#Demir_cevheri" title="wikilink">demir cevherinin</a> oluşmasına yol açıyordu.</p> <p>Oksijen seviyesi atmosfer yüzeyinde gitgide artarak birçok bakteri için <a href="zehir" title="wikilink">zehirli</a> olabilecek bir konsantrasyona ulaştı ve büyük çaplı bir çevresel değişime neden olan <a href="Oksijen_felaketi" title="wikilink">Oksijen felaketine</a> yol açtı.<a href="#fn6" class="footnote-ref" id="fnref6" role="doc-noteref"><sup>6</sup></a></p></td> <td></td> </tr> </tbody> </table> <section class="footnotes footnotes-end-of-document" role="doc-endnotes"> <hr /> <ol> <li id="fn1" role="doc-endnote">Doolittle, W. Ford (February, 2000). <a href="https://web.archive.org/web/20060907081933/http://shiva.msu.montana.edu/courses/mb437_537_2004_fall/docs/uprooting.pdf">Uprooting the tree of life</a>. Scientific American 282 (6): 90–95.<a href="#fnref1" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn2" role="doc-endnote">Nicolas Glansdorff, Ying Xu & Bernard Labedan: The Last Universal Common Ancestor : emergence, constitution and genetic legacy of an elusive forerunner. Biology Direct 2008, 3:29.<a href="#fnref2" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn3" role="doc-endnote"><a href="#fnref3" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn4" role="doc-endnote"><a href="#fnref4" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn5" role="doc-endnote"><a href="#fnref5" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn6" role="doc-endnote">Dole, M. (1965). <a href="http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2195461">"The Natural History of Oxygen"</a>. The Journal of General Physiology 49 (1): 5. <a href="doi" title="wikilink">doi</a>:<a href="http://dx.doi.org/10.1085%2Fjgp.49.1.5">10.1085/jgp.49.1.5.</a> <a href="PMC" title="wikilink">PMC</a> <a href="http://www.pubmedcentral.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2195461">2195461</a>. <a href="PMID" title="wikilink">PMID</a> <a href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/5859927">5859927</a> <a href="#fnref6" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> </ol> </section>Günümüzden 2,5 milyar yıl ile 542 milyon yıl önce
<table> <thead> <tr class="header"> <th><p>Zaman</p></th> <th><p>Gelişmeler</p></th> <th><p>Görsel</p></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 2,5 milyar yıl önce</p></td> <td><p><a href="Siyanobakteriler" title="wikilink">Siyanobakterilerin</a> oksijenli <a href="fotosentez" title="wikilink">fotosentez</a> yapmaya başlamaları sonucu meydana gelen <a href="Oksijen_felaketi" title="wikilink">Büyük oksidasyon olayı</a>, Dünya'nın <a href="atmosfer" title="wikilink">atmosferinde</a> küresel değişimlerin oluşmasına yol açtı.<a href="#fn1" class="footnote-ref" id="fnref1" role="doc-noteref"><sup>1</sup></a> Bu, yeryüzünde ilk kez bol miktarda bulunan serbest <a href="oksijen" title="wikilink">oksijenin</a> okyanuslarda çözünmüş hâlde bulunan <a href="demir" title="wikilink">demirle</a> tepkimeye girerek birlikte <a href="Çökelme" title="wikilink">çökmelerine</a>, emilerek okyanusların <a href="demir" title="wikilink">demirden</a> temizlenmesine ve zengin bir oksijen içeriğine sahip bir atmosferin oluşmasına neden oldu.<a href="#fn2" class="footnote-ref" id="fnref2" role="doc-noteref"><sup>2</sup></a></p></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 2,0 milyar yıl önce</p></td> <td><p>Fosil kayıtlarda <a href="Acritarch" title="wikilink">Acritarch</a> mikro fosillerinin çeşitlenmeye ve yayılmaya başlamasının görülmesi.<a href="#fn3" class="footnote-ref" id="fnref3" role="doc-noteref"><sup>3</sup></a></p> <p>Bu küçük organik <a href="fosil" title="wikilink">fosillerin</a> çeşitlenip yayılmaları, <a href="avcı" title="wikilink">avcıların</a> ortaya çıkışı, <a href="Kartopu_dünya" title="wikilink">Kartopu dünya</a> ve <a href="Kambriyen_patlaması" title="wikilink">Kambriyen patlaması</a> gibi önemli <a href="ekolojik" title="wikilink">ekolojik</a> olayları yansıttığı düşünülmektedir.<ref name="Bengtson2002OriginsOfPredation">{{Dergi kaynağı</p></td> <td><p>yazar=Bengtson, S.</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | ~1,85 milyar yıl önce</p></td> <td><p><a href="Eukaryote" title="wikilink">Ökaryotik</a> hücrelerin görünmeye başlaması. Ökaryotlar, tek <a href="Hücre_çekirdeği" title="wikilink">çekirdekli</a> hücreler olup <a href="membran" title="wikilink">membrana</a> bağlı olan ve çeşitli işlevler gören <a href="organel" title="wikilink">organellere</a> sahiptir. Bu organeller, muhtemelen <a href="fagositoz" title="wikilink">fagositoz</a> yoluyla birbirlerini karşılıklı olarak yutan <a href="prokaryot" title="wikilink">prokaryotlardan</a> türemiştir.<ref> {{Dergi kaynağı</p></td> <td><p>ad = Andrew H.</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 1,40 milyar yıl önce</p></td> <td><p><a href="Stromatolitler" title="wikilink">Stromatolit</a> çeşitliliğinde büyük bir artışın görülmesi.</p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | ~1.20 milyar yıl önce</p></td> <td><p><a href="Kırmızı_algler" title="wikilink">Kırmızı alglerle</a> birlikte <a href="Eşeyli_üremenin_evrimi" title="wikilink">Eşeyli üremenin</a> ilk olarak görülmesi <a href="evrim" title="wikilink">evrimleşme</a> hızının önemli ölçüde artmasına yol açtı.<a href="#fn4" class="footnote-ref" id="fnref4" role="doc-noteref"><sup>4</sup></a></p></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 1,20 milyar yıl önce</p></td> <td><p>Basit <a href="Çokhücreliler" title="wikilink">çok hücreli organizmaların</a> evrimi. Bu basit çok hücreli organizmalar, çoğunlukla sınırlı karmaşıklığa sahip olup bir araya gelerek hücre kolonileri oluşturuyorlardı. Bu dönemde ilk çok hücreli organizma olan <a href="Rhodophyta" title="wikilink">kırmızı algler</a> evrilmiştir.</p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 1,10 miyar yıl önce</p></td> <td><p>Eşeyli ve eşeysiz çoğalabilen, iki kamçılı ve iri çekirdekli, <a href="stigma" title="wikilink">stigmaya</a> sahip ilk <a href="ateşrengi_algler" title="wikilink">ateşrengi alglerin</a> görülmesi (<em>dinoflagellates</em>).</p></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 1,0 milyar yıl önce</p></td> <td><p>Altın su yosunu olarak da bilinen ilk Vaucheria <a href="Vaucheria" title="wikilink">sarı-yeşil alglerin</a> ortaya çıkışı (daha önce: <em>Palaeovaucheria</em>).</p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 750 milyon yıl önce</p></td> <td><p>Tek hücreli olmalarına rağmen, çok hücrelilerde görülen yaşamsal işlevlerin birçoğunu yapabilen ve çoğu türlerinin hem hayvan hem de bitki özelliği gösterebildiği ilk <a href="protozoa" title="wikilink">protozoaların</a> (bir hücreliler) görülmesi.</p></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 850–630 milyon yıl önce</p></td> <td><p><a href="Kartopu_dünya" title="wikilink">Kartopu dünya</a> adı verilen küresel bir buzullaşma olayının görülmesi<ref name=Hoffman1998>{{Dergi kaynağı</p></td> <td><p>yazar = Hoffman, P.F.</p></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>align="Right" nowrap | 580–542 milyon yıl önce</p></td> <td><p>Her ne kadar birbirleriyle olan yakınlık dereceleri hâlâ bir tartışma konusu olsa da fosil kayıtlarda ilk büyük, karmaşık ve çok hücreli organizmaları temsil eden <a href="Edikara_faunası" title="wikilink">Edikara faunasına</a> ait canlıların görünüşleri.<a href="#fn5" class="footnote-ref" id="fnref5" role="doc-noteref"><sup>5</sup></a></p></td> <td><p> |- valign ="TOP"</p></td> </tr> <tr class="even"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 560 milyon yıl önce</p></td> <td><p>İlk <a href="mantar" title="wikilink">mantarların</a> görünmesi (<em>fungi</em>).</p></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><p>align="RIGHT" nowrap | 550 milyon yıl önce</p></td> <td><p>Fosil kayıtlarda ilk <a href="taraklılar" title="wikilink">taraklılar</a> (<em>Ctenophora</em>), <a href="süngerler" title="wikilink">süngerler</a> (<em>Porifera</em>) ve mercanların (<em>anthozoa</em>) (<a href="Mercan" title="wikilink">koral</a> & <a href="deniz_laleleri" title="wikilink">deniz laleleri</a>) görülmeye başlaması.</p></td> <td></td> </tr> </tbody> </table> <section class="footnotes footnotes-end-of-document" role="doc-endnotes"> <hr /> <ol> <li id="fn1" role="doc-endnote"></li> <li id="fn2" role="doc-endnote">Jeolojik Etken Olarak İnsan, Hüseyin Çelebi <a href="Fırat_Üniversitesi" title="wikilink">F.Ü.</a>, <a href="http://portal.firat.edu.tr/WebPortal/?BirimID=2">Müh. Fak.</a> , Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Elazığ<a href="#fnref2" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn3" role="doc-endnote"><a href="#fnref3" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn4" role="doc-endnote"><a href="#fnref4" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn5" role="doc-endnote"><a href="#fnref5" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> </ol> </section>Orijinal kaynak: yaşamın evrimsel tarihi kronolojisi. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page